Her sabah kahvenizi sütle içmeyi seviyorsunuz ama birkaç saat sonra karnınızda garip bir huzursuzluk başlıyor… Yoğurt yedikten sonra şişkinlik ve gaz şikâyetiniz varsa ya da dondurma yedikten sonra hızla tuvalete koşuyorsanız, “Acaba süt mü dokunuyor?” diye düşünüyorsanız bu yazı tam size göre.
Çoğu zaman farkında bile olmadan yaşıyoruz bu sorunları. “Hassas midem var” deyip geçiyoruz ama aslında karşımızda oldukça yaygın, çok fazla kişinin yaşadığı fakat yeterince tanınmayan bir durum var: Laktoz İntoleransı.
Süt şekeri olan laktozun sindirilememesi sonucu ortaya çıkan bu tablo, hem çocukları hem yetişkinleri etkileyebiliyor. Belirtiler basit gibi görünse de yaşam kalitesini ciddi anlamda düşürebiliyor. Hatta çoğu zaman gereksiz süt eliminasyonlarına, beslenme yetersizliklerine ve yanlış beslenme kalıplarına yol açabiliyor.
O halde gelin birlikte bu konuyu detaylıca ele alalım. Önce laktozun ne olduğuna bakalım, ardından çocuklar ve yetişkinlerde bu durumun nasıl seyredip yönetilebileceğine değinelim.
Laktoz Nedir, Laktaz Ne İşe Yarar?
Laktoz; süt, yoğurt, dondurma ve peynir gibi süt ürünlerinde doğal olarak bulunan bir şekerdir. Sindirilebilmesi için ince bağırsakta laktaz adı verilen bir enzimin bulunması gerekir. Bu enzim, laktozu glukoz ve galaktoz adı verilen iki daha küçük yapıya ayırarak kana karışmasını sağlar.
Ancak bazı bireylerde bu enzim ya yetersizdir ya da hiç üretilmez. Sonuç? Laktoz sindirilemez ve bağırsakta fermente olarak gaz, şişkinlik, karın ağrısı, hatta ishal gibi belirtilere neden olur. İşte bu duruma laktoz intoleransı denir.
👶 Çocuklarda Laktoz İntoleransı
- Bebeklikte Durum Nasıldır?
Yeni doğan bebeklerde laktaz enzimi doğal olarak aktiftir. Çünkü anne sütü bol miktarda laktoz içerir ve bu, bebek için önemli bir enerji kaynağıdır. Ancak bazı bebeklerde doğuştan laktaz eksikliği olabilir. Bu çok nadirdir ve adı doğumsal laktoz intoleransıdır. Anne sütü dahi sindirilemez, şiddetli ishal, kilo alamama ve beslenme yetersizlikleri görülebilir.
- Sekonder Laktoz İntoleransı (Geçici)
Daha sık gördüğümüz tablo ise; bir enfeksiyon sonrası bağırsak mukozasında hasar oluşmasıyla geçici olarak laktaz enziminin azalmasıdır. Özellikle gastroenterit, antibiyotik kullanımı veya çölyak hastalığı gibi durumlar sonrası çocuklarda laktoz intoleransı gelişebilir. Bu duruma sekonder laktoz intoleransı denir ve genellikle geçicidir.
- Çocuklarda Belirtiler
- Karın ağrısı
- Şişkinlik
- Gaz
- Sulu dışkılama veya ishal
- Huysuzluk, beslenmeyi reddetme (özellikle küçük çocuklarda)
- Tanı ve Yönetim
Çocuklarda laktoz intoleransı tanısı koyarken dikkatli olunmalıdır. Çünkü süt ve süt ürünleri çocuklar için önemli bir kalsiyum ve protein kaynağıdır. Hemen diyetten çıkarmak yerine bir çocuk doktoru veya diyetisyenle işbirliğiyle ilerlemek gerekir. Şüpheli durumlarda:
- Laktozsuz ürünlerle denenebilir,
- Yoğurt veya kefir gibi fermente süt ürünleri denenebilir,
- Gerekirse laktaz enzim takviyesi kullanılabilir.
Uzun vadede çocukların kalsiyum, D vitamini ve protein ihtiyacının karşılandığından emin olunmalıdır.
👨⚕️ Yetişkinlerde Laktoz İntoleransı
- Primer Laktoz İntoleransı
Yetişkinlerde laktoz intoleransının en yaygın nedeni primer laktaz eksikliğidir. Genetik olarak laktaz enzimi üretimi çocukluk sonrası azalır. Asya, Afrika ve Güney Amerika kökenli bireylerde daha sık görülür. Türkiye’de laktoz intolerans oranı da oldukça yüksektir.
Yani, “Ben çocukken süt içerdim ama şimdi dokunuyor” diyorsanız, vücudunuz artık yeterince laktaz üretmiyor olabilir.
- Belirtiler
Yetişkinlerde belirtiler genellikle süt ve süt ürünlerinin tüketilmesinden sonra ortaya çıkar:
- Şişkinlik
- Karın ağrısı ve kramp
- Gaz
- İshal
- Bulantı
Bu belirtiler bazen hayat kalitesini ciddi ölçüde düşürebilir. Sosyal hayatı etkileyebilir, kişi süt grubu besinlerden uzak durmaya başlayabilir.
- Tanı Yöntemleri
- Hidrogen nefes testi (en sık kullanılan testtir)
- Laktoz tolerans testi
- Eliminasyon ve tekrar yükleme yöntemi (beslenmeden çıkarıp sonra kontrollü şekilde tekrar ekleyerek belirtileri gözlemlemek)
- Beslenmede Nelere Dikkat Edilmeli?
Yetişkin bireylerde laktoz intoleransı varsa süt ürünlerini tamamen kesmek gerekmez. Kişisel tolerans sınırları belirlenmeli ve şu yöntemler uygulanmalıdır:
- Laktozsuz süt, yoğurt, peynir gibi ürünler tercih edilebilir.
- Laktaz enzim takviyeleri kullanılabilir (özellikle dışarıda yemek yerken pratik bir çözümdür).
- Yoğurt ve kefir gibi fermente ürünler genellikle daha iyi tolere edilir.
- Sert ve olgun peynirlerde (kaşar, eski kaşar, parmesan gibi) laktoz oranı düşüktür.
- Kalsiyum ve D vitamini eksikliği riskine karşı beslenme planlaması yapılmalıdır.
👁🗨 Etiketleri Okuyun: Gizli Laktoz Kaynakları
Laktoz sadece süt ve yoğurtla sınırlı değil. Şu gıdalarda da gizli laktoz olabilir:
- Hazır çorbalar, soslar
- Kraker ve bazı ekmek türleri
- Çikolatalar ve şekerlemeler
- İlaçlar (özellikle tablet formundaki antibiyotikler)
Etiketlerde şu kelimeler varsa dikkat: süt tozu, whey, kazeinat, laktoserum, peynir altı suyu tozu.
Süt Tüketmeden de Sağlıklı Olabilir miyim?
Evet, olabilir ama bilinçli olmak şart. Süt ürünlerini azaltan bireylerin mutlaka kalsiyum, D vitamini ve protein kaynaklarını başka yollardan tamamlaması gerekir:
- Kalsiyum kaynakları: Badem, susam, tahin, yeşil yapraklı sebzeler, kuru incir
- D vitamini: Güneş ışığı, yumurta, somon, takviye
- Protein kaynakları: Et, tavuk, balık, yumurta, kuru baklagiller
Bu geçiş sürecini bir diyetisyenle birlikte planlamak en sağlıklı yaklaşımdır.
Sonuç Olarak
Laktoz intoleransı; çocuklukta geçici, yetişkinlikte ise kalıcı seyredebilme potansiyeli olan, oldukça yaygın bir sindirim sistemi problemidir. Her ne kadar ciddi bir hastalık olmasa da, doğru yönetilmediğinde yaşam kalitesini belirgin biçimde düşürebilir. Sindirilemeyen laktozun neden olduğu gaz, şişkinlik, kramp ve ishal gibi belirtiler hem sosyal hem de fiziksel düzeyde kişiyi olumsuz etkiler.
Tanı süreci; dikkatli bir beslenme öyküsü, klinik gözlem ve gerekirse özel testlerle desteklenmelidir. Laktoz intoleransı tanısı alan bireylerin ise süt ve süt ürünlerini tamamen diyetten çıkarması çoğu zaman gerekli değildir. Kişiye özgü tolerans düzeyi belirlenerek laktozsuz süt ürünleri, fermente gıdalar, bitkisel süt alternatifleri ve enzim takviyeleri gibi seçeneklerle dengeli bir beslenme modeli sürdürülebilir.
Ancak süt ürünlerinin sınırlanması durumunda, özellikle kalsiyum, D vitamini, protein gibi besin öğeleri açısından eksiklik gelişme riski göz ardı edilmemelidir. Bu noktada bir diyetisyen rehberliğinde hazırlanan beslenme planı, hem semptomları yönetmek hem de uzun vadeli sağlığı korumak açısından büyük önem taşır.
Unutmamak gerekir ki, laktoz intoleransı bireyseldir. Her bireyin tolere edebildiği miktar farklıdır. Bu nedenle kalıcı ve genel geçer yasaklar yerine, kişiye özel beslenme stratejileri geliştirilmelidir. Böylece hem süt ürünlerinden kaynaklanabilecek rahatsızlıklar önlenebilir hem de beslenme yetersizliklerinin önüne geçilebilir.
Kısacası: Laktoz intoleransı bir engel değil, farkında olunması gereken bir sindirim hassasiyetidir. Bilinçli bir yaklaşımla hem sağlıklı hem konforlu bir yaşam mümkündür.
Dyt. Melina Ezgi Tosun
📚 Kaynakça:
- Misselwitz B, Pohl D, Frühauf H, et al. Lactose malabsorption and intolerance: pathogenesis, diagnosis and treatment. United European Gastroenterology Journal. 2013.
- Heyman MB. Lactose intolerance in infants, children, and adolescents. Pediatrics. 2006.
- Shaukat A, Levitt MD, Taylor BC, et al. Systematic review: effective management strategies for lactose intolerance. Annals of Internal Medicine. 2010.
- National Institutes of Health (NIH). Lactose Intolerance: https://www.nih.gov
- Montalto M, Curigliano V, Santoro L, et al. Management and treatment of lactose malabsorption. World Journal of Gastroenterology. 2006.
Kaynak: Bihaber.TR köşe yazarı Melina Ezgi Tosun
